Ίων Δραγούμης: «Πάρτε πρώτα-πρώτα τον Αυλώνα» [27 Νοεμβρίου 1912]

Ευαγγελία Κ. Λάππα
27 Νοεμβρίου 2021

Ο Ίων Δραγούμης (1878 – 31 Ιουλίου 1920), ήταν μία από τις  σημαντικότερες προσωπικότητες της νεότερης Ελλάδας. Υπήρξε ήρωας των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων της εποχής του, πολιτικός, διανοούμενος αλλά και συγγραφέας.

Παραθέτω το παρακάτω κείμενο, το οποίο γράφτηκε στις 27 Νοεμβρίου του 1912 και είναι απόσπασμα από τα «κρυμμένα ημερολόγια» του, ο οποίος τα έγραφε κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων.

Σ’ αυτό, ο Ίων Δραγούμης γράφει, μεταξύ άλλων, ότι είπε στον τότε πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, «πάρτε πρώτα-πρώτα τον Αυλώνα… για πολλούς λόγους… Όχι, γιατί θα μας θυμώσουν… οι Ιταλοί και οι Αυστριακοί για τον Αυλώνα».

Όμως, ως γνωστόν «δε προλάβαμε» (θα μπορούσαμε και εκ των υστέρων) να απελευθερώσουμε αυτή τη πόλη, που αποτελούσε το κλειδί της Αδριατικής θάλασσας και μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Ηπείρου. Την επόμενη ακριβώς μέρα, 28η Νοεμβρίου 1912, ο Αυλών έπεσε στα χέρια των Αλβανών αφού εκεί έγινε η ανακήρυξη της Αλβανικής ανεξαρτησίας, με ιταλική και αυστριακή καθοδήγηση.

Λες κι ο Ίων Δραγούμης, που τα έγραφε εκείνη τη μέρα στο ημερολόγιό του, να ήξερε ότι θα χάναμε τον Αυλώνα και ακολούθως τη μισή Ήπειρο. Η προτροπή του αυτή θύμιζε και θυμίζει το πόσο σημαντική θα ήταν η απελευθέρωση αυτής της πόλης. Δυστυχώς όμως κανείς δεν την άκουσε και έτσι ο Αυλών παρέμεινε μέχρι και σήμερα αλύτρωτος…

Ιδού το κείμενο:

«27 του Νοέμβρη

[…]

Κάποια ενέργεια^[1] πέντε χρόνια είχαμε καταπιαστεί και κάναμε με το Σουλιώτη^[2]. Και ήρθαν και μας είπαν οι επίσημοι πως αυτά που κάνουμε είναι ουτοπίες, πως περπατούμε στον αέρα, πως ήμαστε θεωρητικοί. Τους είπαμε πώς εκείνοι είναι θεωρητικοί και χάνονται στις θεωρίες τους. Μα δε μας άκουγαν.

Τότε λοιπόν αποφάσισαν να κάνουν την πολιτική που ήταν οι αντίποδες της δικής μας. Και πήραν τη δουλειά την έτοιμη τη δική μας, και τη μεταχειρίστηκαν για να στηρίξουν απάνω της την πολιτική τους.^[3] Ήθελαν και καλάνα κάνουν πόλεμο της Τουρκίας γιατί βρέθηκαν τις πολύπλοκες ενέργειες που απαιτούσαν και πολύπλοκες σκέψεις. Που να κάθονται αυτοί να σκοτίζονται με ισοπολιτείες, με αγώνες στην Τουρκία για τη συγκυριαρχία των Ρωμιών με τους Τούρκους. Πιο εύκολο και πιο απλό ήταν να σκεφτούν να διαλύσουν την Τουρκιά και να πάρουν στο Ελλαδικό κράτος τους Ελληνικούς πληθυσμούς και έτσι να λείψουν από τη μέση οι πολύπλοκες σκέψεις και ενέργειες. Τους λέμε ότι τα πράγματα είναι πολύπλοκα και πολυσύνθετα στην Τουρκία και γενικά στην Ανατολή και απ’ αυτό είναι και οι σκέψεις μας και οι ενέργειες μας τέτοιες, μα αυτοί δεν ακούν, δε θέλουν να ακούσουν, δεν έχουν καιρό ν’ ακούσουν γιατί βιάζονται να απλοποιήσουν τα πράματα. Ο πόλεμος γι’ αυτούς είναι η πιο πρόχειρη και εύκολη σκέψη. Και δεν έχουν παρά να διατάξουν αφού όλα είναι στα χέρια τους, ως και σύμμαχοι πού εμείς τους προετοιμάσαμε για κάθε περίσταση, ως και για την περίσταση του πολέμου.

Μα ο πρωθυπουργός άλλη σκέψη είχε κρυφά μέσα του που δεν φανερώνεται στον καθένα: φοβούνταν μήπως γεννηθεί πάλι το Κρητικό ζήτημα και αναγκαστεί να παραιτηθεί από την κυβέρνηση. Και γι’ αυτό έπνιξε το Κρητικό ζήτημα σ’ ένα μεγαλύτερο ζήτημα, βιάστηκε και είπε στους Βούλγαρους να κάνουμε πόλεμο, και ύστερα ήταν πολύ αργά για να αλλάξει δρόμο και για να συνεννοηθεί μαζί τους πώς θα μοιράζονταν μεταξύ μας τους τόπους που θα παίρναμε.

Του είπα· «Καλά, κάνετε πόλεμο αφού το αποφασίσατε, μα όχι τώρα, κάντε τον την άνοιξη που ο καιρός θα είναι καλύτερος, και ο στρατός θα είναι πιο έτοιμος και καιρό θα έχουμε να συνεννοηθούμε με τους συμμάχους μας ψιλοκοπίς^[4]».

Όχι, ήθελε να γίνει τώρα ο πόλεμος για να μην πέσει από πρωθυπουργός. Μεγαλοφυΐα, αλήθεια! Και έπειτα του είπα και γώ και οι άλλοι. Καλά κάνετε πόλεμο. Πάρτε  πρώτα-πρώτα τον Αυλώνα, την Καβάλα, το Δεδεαγάτς, το καθένα για πολλούς λόγους (και χωρίς να εμποδιστεί η άλλη, η κύρια εκστρατεία στη Μακεδονία και στην Ήπειρο). Όχι, γιατί θα μας θυμώσουν οι Βούλγαροι με την Καβάλα και το Δεδεαγάτς, και οι Ιταλοί και οι Αυστριακοί για τον Αυλώνα. Έπειτα αυτά δεν έχουν καμία σημασία! Τι μιλάτε σείς για στρατηγικά σχέδια, κυττάξτε τη δουλειά σας, στρατηγοί δεν είστε. Μα, κύριε πρόεδρε, είναι πολιτικά ζητήματα αυτά και όχι στρατιωτικά. Όχι, τίποτε, ξέρω εγώ τι κάνω. Και το στρατό που μπορούσε να τον έστελνε σ’ αυτά τα μέρη τον έστειλε στα νησιά. Και όταν πήραμε τα νησιά, αμέσως οι Βούλγαροι μας είπαν, εσείς πήρατε και τα νησιά, λοιπόν πάρετε λιγότερα στη Μακεδονία.

Μου είπε ο Σουλιώτης· «Τι να κάνουμε. Νικηθήκαμε. Ας τους αφήσουμε να κάνουν ό,τι ξέρουν. Πήραν την άλλη αντίληψη, που δεν είναι δική μας. Ποιος ξέρει; ίσως έχουν δίκιο αυτοί και όχι εμείς. Ας μην κρίνουμε και κατακρίνουμε. Ας κυττάξουμε να γίνουν όσο μπορεί καλύτερα τα πράγματα σύμφωνα με τη δική τους την πολιτική. Δεν μπορούμε να κάνουμε και τίποτε άλλο».

Και έτσι εκείνος πήγε στο Βουλγάρικο στρατό για να παρακολουθήσει τον πόλεμο, και γω πήγα στο Ελληνικό επιτελείο για τον ίδιο σκοπό. Και όταν άρχισε η διαπραγμάτευση της ειρήνης, που ένας από μας έπρεπε να πήγαινε για να μπορέσουμε κάτι να κάνουμε, τουλάχιστο για τους Ρωμιούς που θα μείνουν στην Τουρκιά, ούτε τον ένα ούτε τον άλλο θέλησαν να μας στείλουν, και έστειλαν άλλους. Το ίδιο είμαστε εμείς και οι άλλοι. Τί διαφορά υπάρχει, και εκείνοι έχουν μύτη, στόμα, καπέλο, πόδια και παντελόνια, και κείνοι φορούνε πολιτικά. Όλοι είμαστε ίσοι και ισοδύναμοι στον κόσμο. Τί μας έχουν ανάγκη εμάς;»

(Πηγή: Ίων Δραγούμης, τα «κρυμμένα» ημερολόγια, Οκτώβριος 1912 – Αύγουστος 1913, Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 104 – 108).

__________________________

1. Εννοεί τη μυστική Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως (1908-1912), που ίδρυσαν οι Γεώργιος Μπούσιος, Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαΐδης και Ίων Δραγούμης. Στόχος της οργάνωσης ήταν η πολιτική συγκρότηση και εκπροσώπηση του Ελληνισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία «υπό το φως» και της επανάστασης των Νεότουρκων, που είχαν συμπεριλάβει στις διακηρύξεις τους την ισοπολιτεία. Η οργάνωση δομήθηκε πάνω στο όραμα ενός «ιδιότυπου εθνικισμού» (ο χαρακτηρισμός από τον Θάνο Βερέμη) και του «Ανατολισμού» των Δραγούμη και Σουλιώτη – Νικολαΐδη, οι οποίοι πίστευαν ότι το δυνάμωμα του έθνους δεν ήταν αυτοσκοπός, δεν ταυτιζόταν με την εδαφική μεγέθυνση του ελλαδικού κρατιδίου και, κυρίως, είχαν αντιτεθεί στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Χάρη στη δράση της οργάνωσης, η εκπροσώπηση των Ελλήνων στις πρώτες εκλογές μετά την επανάσταση των Νεότουρκων υπήρξε εντυπωσιακή: από τους 253 βουλευτές του οθωμανικού κοινοβουλίου, οι 23 είχαν ελληνική εθνική καταγωγή, και 15 από αυτούς ήταν μέλη της οργάνωσης. Ωστόσο, η αναλογικότητα είχε καταπατηθεί από τους Νεότουρκους (εκλέχτηκε μόλις ένας βουλευτής ανά 100 χιλιάδες πληθυσμού, αντί του ενός ανά 50 χιλιάδες που είχε διακριθεί, χωρίς όμως και να συμφωνηθεί – ο πληθυσμός των Ελλήνων της οθωμανικής επικράτειας τότε ξεπερνούσε τα 2,5 εκατομμύρια). Οι εξελίξεις σχετικά με τους Νεότουρκους, η μικρή απήχηση των ιδεών της οργάνωσης στο εθνικό κέντρο, όπως και η καταλυτική έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων, που κατακερμάτισαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατακρήμνισαν την ιδέα των εμπνευστών της οργάνωσης, επισφραγίζοντας τον ουτοπικό, κατά  την άποψη πολλών, χαρακτήρα της. ↩︎
2. Ο Αθανάσιος Σουλιώτης (Σύρος, 6 Ιανουαρίου 1878 – Θεσσαλονίκη, 22 Μαρτίου 1945) ήταν Έλληνας αξιωματικός. Απόφοιτος της Σχολής  Ευελπίδων, του Τμήματος Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας. Το 1905 συναντιέται στην Αθήνα με τον τότε γενικό πρόξενο στη Θεσσαλονίκη Λάμπρο Κορομηλά, στον οποίο εκδηλώνει τη διάθεσή του να εργαστεί ως κατάσκοπος στη Μακεδονία. Με την καταφατική απάντηση του Κορομηλά παίρνει τυπική άδεια εκπαιδεύσεως από τον ελληνικό στρατό και καταφθάνει στη Θεσσαλονίκη, με το ψευδώνυμο Αθανάσιος Νικολαΐδης στο διαβατήριο του, ως αντιπρόσωπος της γερμανικής εταιρείας ραπτομηχανών Northmann. Ιδρύει τη μυστική Οργάνωση Θεσσαλονίκης, την οποία και διευθύνει μέχρι το 1907. Η οργάνωση στελεχώνεται από εξήντα μυημένα μέλη, που ανήκουν κυρίως στην οικονομική ελίτ της πόλης, και διεξάγει συστηματικό πόλεμο κατά της βουλγαρικής «διεισδυτικότητας» στη Μακεδονία. Στόχος της οργάνωσης ήταν η «ειρηνική προπαγάνδα», ο οικονομικός αποκλεισμός των «εξαρχικών» και οι στοχευμένες (με εκφοβιστικό χαρακτήρα) εκτελέσεις Βουλγάρων. Τα μέλη της οργάνωσης δεν προσλάμβαναν Βούλγαρους και «εξαρχικούς» στις επιχειρήσεις τους, ενώ άρχισαν να αγοράζουν παντού στη Μακεδονία εκτάσεις γης. Ο Κορομηλάς είχε υπομνηματίσει σε προξενικό έγγραφο: Αθανάσιος Σουλιώτης, ανθυπολοχαγός. Εν Θεσσαλονίκη από 30 Μαρτίου 1906. Ο κ. Σουλιώτης είναι ικανότατος και νοημονέστατος. Κατόρθωσε εν αύτη τη πολυπράγμονι Θεσσαλονίκη, εν η διευθύνει έξω του προξενείου ΙΔΙΑΝ οργάνωσιν, να μη νοηθεί κι παρ’ ουδενός. Διεξάγει εξαιρέτως την υπηρεσίαν του. Τον Ιούλιο του 1906 στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) ο Σουλιώτης θα συναντηθεί με τον συνομήλικό του υποπρόξενο Ίωνα Δραγούμη και έκτοτε ισχυρή φιλία θα δέσει τους δυο άνδρες, μέχρι τον θάνατο του τελευταίου. Το 1908, όπως αναφέρεται πιο πάνω, οι δυο τους, μαζί με τον Γ. Μπούσιο, θα ιδρύσουν την Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως κατά το πρότυπο της Οργάνωσης Θεσσαλονίκης, ως προς το τυπικό, τη μυστικότητα και την οργανωτική δομή, προωθώντας την ιδέα του Ανατολισμού και τη συνεννόηση με τους Βούλγαρους και τους λοιπούς βαλκανικούς λαούς, υπό το πρίσμα της ανόδου των Νεοτούρκων στην εξουσία. Το 1909, για μικρό διάστημα, υπηρέτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού στη Σχολή Ευελπίδων, διδάσκοντας στρατιωτική γεωγραφία. Στις 29 Φεβρουαρίου 1912 ορίστηκε διαγγελεύς του Υπουργείου Εξωτερικών στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ο Σουλιώτης συμμετέχει ως παρατηρητής στον βουλγαρικό στρατό και αργότερα επανέρχεται στην Αθήνα. Με τους Δραγούμη και Μπούσιο εκδίδουν την Πολιτική Επιθεώρηση, ένα έντυπο πολιτικού προβληματισμού. Ο Σουλιώτης θα αποστρατευθεί το 1922 με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Το 1935 θα χρηματίσει υπουργός Γενικός Διοικητής Θράκης. Προτού πεθάνει, του απονεμήθηκε ανώτερος στρατιωτικός βαθμός σε αναγνώριση των εθνικών του υπηρεσιών. Θα συγγράψει απομνημονεύματα για τις οργανώσεις που σύστησε και, ιεραρχικά, διηύθυνε. Το αρχείο του φυλάσσεται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ΑΣ ΚΣΑ). ↩︎
3. Και είπε ό Βενιζέλος· «Κι έχει δίκαιο, ο κακομοίρης, να με αντιπαθεί. Πάτησα στη δουλειά του για να κάνω ο, τι έκανα» κλπ. Βλ. πιο πάνω, σελ. ↩︎
4. Λεπτομερέστερα, ενδελεχώς. ↩︎