Ο Εθνομάρτυρας Νικόλαος Καπετανίδης [1889 – † 21 Σεπτεμβρίου 1921]

Ευαγγελία Κ. Λάππα
15 Ιουλίου 2022

Ο Νίκος Καπετανίδης γεννήθηκε το 1889 στη Ριζούντα του Πόντου και σπούδασε στο περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας^[1], από το οποίο αποφοίτησε το 1905. Εργάστηκε στην τράπεζα των αδελφών Φωστηρόπουλων ενώ ταυτόχρονα ασχολούταν και με τη δημοσιογραφία.

Την περίοδο 1910-1911 συνεργάστηκε με τον Φίλωνα Κτενίδη^[2], μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του ποντιακού ελληνισμού, ο οποίος εξέδιδε το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Επιθεώρηση», που κυκλοφόρησε συνολικά σε 24 τεύχη, με τα 6 τελευταία υπό τη διεύθυνση του Νίκου Καπετανίδη, λόγω αποχώρησης του Κτενίδη για σπουδές. Στη συνέχεια δημοσίευσε κείμενά του και στην εφημερίδα «Ο Φάρος της Ανατολής» και στην «Ηχώ του Πόντου». Το 1917 έκδωσε την εφημερίδα «Σάλπιγξ», η οποία κυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια της Ρωσικής κατοχής.

Μετά την ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τους Νεότουρκους, τον Οκτώβριο του 1918, ο Νίκος Καπετανίδης εξέδωσε την εφημερίδα «Εποχή», στην οποία μέσω των άρθρων του, δεν φοβήθηκε να μιλήσει ανοιχτά για τις σφαγές των Ελλήνων και τις βιαιότητες εις βάρος τους, από τους Νεότουρκους, θέτοντας σε μεγάλο κίνδυνο τη ζωή του.

Στα γραφεία της εφημερίδας τον επισκέφτηκε η «ύαινα του Πόντου» ο Τοπάλ Οσμάν^[3], προκειμένου να του κάνει συστάσεις και να τον τρομοκρατήσει, κάτι όμως που δεν το πέτυχε, καθώς ο ατρόμητος δημοσιογράφος δεν πτοήθηκε από τις έμμεσες και άμεσες απειλές του.  Εξακολουθούσε να γράφει με το ίδιο σθένος, με αποτέλεσμα να συλληφθεί τον Μάρτιο του 1921 και να φυλακιστεί πρώτα στη Τραπεζούντα και αμέσως μετά στην Αμάσεια του Πόντου.

Οδηγήθηκε σε δίκη – παρωδία, στα Ανεξάρτητα Δικαστήρια που είχαν στηθεί στην Αμάσεια^[4]. Λέγεται ότι, όταν απολογούταν στον Κεμαλικό δικαστή, κατηγορήθηκε από την έδρα ότι συμμετείχε σε διαδικασία αυτονόμησης του Πόντου. Ο ίδιος απάντησε ότι ο δικαστής κάνει λάθος. Προς στιγμήν ο δικαστής χάρηκε, καθώς νόμισε ότι ο Καπετανίδης θα προχωρούσε σε δήλωση μετάνοιάς για να γλιτώσει αλλά εκείνος με στεντόρεια φωνή ανέκραξε ότι αποσκοπούσε στην Ένωση του Πόντου με την Ελλάδα.

Τελικά, την 21η Σεπτεμβρίου 1921, μαζί με άλλους 68 επιφανείς Έλληνες του Πόντου απαγχονίστηκε, μετά από απόφαση των Ανεξάρτητων Κεμαλικών Δικαστηρίων της «Ανεξαρτησίας». Στην αγχόνη, ο Νίκος Καπετανίδης, δεν δέχτηκε την κουκούλα και τα τελευταία του λόγια ήταν: «Ζήτω η Ελλάς». Το σώμα του πετάχτηκε από τους Τούρκους σε κάποια άγνωστη περιοχή, για να μην αποτελεί ο χώρος ταφής του, τόπος προσκυνήματος των Ελλήνων.

Ο Νίκος Καπετανίδης ήταν μόλις 32 ετών κι όμως πρόλαβε με την πένα του να βάλει το δικό του στίγμα στον Ποντιακό αγώνα. Ήταν ένα από τα πιο λαμπρά μυαλά και από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Πόντου.

Σε αυτό το σημείο, δεν μπορούμε να παραλείψουμε, για ιστορικούς λόγους και καθότι ο Νικόλαος Καπετανίδης πίστευε-ήλπιζε στην εξ Ελλάδος βοήθεια του Ελευθερίου Βενιζέλου, το εξής. Παρόλο τον αγώνα των Ποντίων και παρά τις αρκετές εκκλήσεις και τις επιστολές των τελευταίων προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το καθεστώς του επέδειξε αδιάφορη ως και εχθρική στάση απέναντι στους αγώνες τους. Ο ίδιος δεν δίστασε να προτείνει να παραχωρηθεί στους Αρμενίους το βιλαέτι^[5] της Τραπεζούντας, όπου κατοικούσαν 360.000 Έλληνες καθώς πίστευε ότι ένας ανεξάρτητος Πόντος θα ήταν ένα θνησιγενές και ευάλωτο κράτος και θα αποτελούσε… «περισπασμό» για το Ελληνικό κράτος. Όπως επίσης είχε δηλώσει το αποτρόπαιο ότι δεν εκπροσωπούσε τον Ποντιακό Ελληνισμό^[6], άποψη που είχε προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια στους Ποντίους.

Παραθέτω ένα ποίημα που έγραψα για τον Εθνομάρτυρα Νίκο Καπετανίδη:

Ο Δραγούμης του Πόντου,
Νικόλαος Καπετανίδης

Νικόλα Καπετανίδη, Ριζούντας βλαστέ,

Δραγούμη^[7] του Πόντου, λαμπρέ, ηρωικέ.

Του παρευξείνιου Ελληνισμού εκφραστή.

Συ δημοσιογράφε, θερμέ αγωνιστή.

* * *

Την Ελληνική σου την καταγωγή,

ποτέ, Καπετανίδη, δεν είχες αρνηθεί.

είχες Χριστό κι Ελλάδα^[8] στη ψυχή, 

αγάπη που συ καθιστούσες φανερή.

* * *

Δεν δίστασες την αλήθεια να πεις,

για τους Νεότουρκους ανθέλληνες σφαγείς.

Δεν δίστασες σ’ αγώνα τους Έλληνες να καλείς,

τη ραγιαδοσύνη, τη δουλοπρέπεια να πολεμείς.

* * *

Δεν σταματούσες καμία στιγμή,

με πένα και με φλογερή ψυχή,

αγάπη στην Ελλάδα ν’ εμφυσείς,

μάνα^[9] που δεν  πρόλαβες να δεις.

* * *

Στόχος σου ο Πόντος να λευτερωθεί,

με τη μάνα Ελλάδα να ενωθεί.

Γι’ αυτόν αγωνίστηκες ηρωικά.

Έδειξες πως δεν έκειτο μακράν^[10].

* * *

Δεν δείλιασες για τη δική σου τη ζωή.

Αγέρωχος στων Τούρκων την απειλή,

τόλμησες, Νίκο Καπετανίδη, να σταθείς,

δίχως τις συνέπειες καθόλου να σκιαχτείς.

* * *

Πριν το κατώφλι του θανάτου διαβείς.

 Προτού εσύ στην αγχόνη ανεβείς,

μήνυμα δίνοντας σ’ όλους εμάς,

ξάστερα κραύγασες «Ζήτω η Ελλάς»!

* * *

Εβόρα, Καπετανίδη, τ’ εσόν ψη

στην ηχώρ γομάτη Ποντία γη,

μέραν λευτεριάς αναμένει να ‘ρθείν,

λάβαρον Ελλάδος  στο χώμα ν’ εσταθείν.

* * *

Mετάφραση της ανωτέρω στροφής:

 Σκιά, Καπετανίδη, η δική σου ψυχή

στη ματωμένη του Πόντου τη γη,

μέρα λευτεριάς αναμένει να ‘ρθει,

η γαλανόλευκη στο χώμα να στηθεί.

Ευαγγελία Κ. Λάππα
14 Ιουλίου 2022

Θα κλείσω, την μικρή μου αναφορά στον Εθνομάρτυρα Νικόλαο Καπετανίδη, με την φράση, ενός μεγάλου σύγχρονου ιστορικού και βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών, του Δρ. Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτου: «Ας κλείνουμε ευλαβικά το γόνυ, σε όλους τους Ποντίους που θυσίασαν την ζωή τους για το ιδανικό της Πατρίδος και της Ελευθερίας, αλλά και όσους ήρθαν στην μητέρα Ελλάδα, επιβίωσαν και πρόκοψαν μετατρέποντας τον πόνο τους σε δημιουργία».

Πηγές:

1. Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ο Ελληνισμός του Πόντου, Εκδόσεις Λειμών, Αθήναι 2021.
2. Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Η προσπάθεια για την ίδρυση ανεξαρτήτου Ποντιακού κράτους [Ανοιχτό Πανεπιστήμιο 18/05/2022] | https://www.youtube.com/watch?v=QO_u3qEfh7g
3. https://www.lelevose.gr/ethnomartyras-nikos-kapetanidis/ | Ο εθνομάρτυρας Νίκος Καπετανίδης
4. https://www.pontosnews.gr/496908/pontos/prosopikotites/ktenidis-filon/ | Φίλων Κτενίδης (1889-1963)
5. https://www.pontosnews.gr/470052/san-simera-ston-ponto-kai-allou/san-simera-to-1920-oi-ellines-tou-pontou-pr/ | Σαν σήμερα, το 1920, οι Έλληνες του Πόντου προτείνουν στον Βενιζέλο να ξεσηκωθούν κατά του Κεμάλ (ντοκουμέντα)
6. https://www.pontosnews.gr/497450/pontos/genoktonia/tilegrafima-epitropeias-pontion-pro/ | Τηλεγράφημα Επιτροπείας Ποντίων προς Ελευθέριον Βενιζέλον – «Πανταχόθεν του Πόντου αγγέλλονται σφαγαί»

________________________

1. Λέγεται ότι το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας ιδρύθηκε το 1682 από τον Τραπεζούντιο Σεβαστό Κυμινήτη, ο οποίος ανέλαβε τη διεύθυνση του και έθεσε γερές βάσεις για να αναδειχτεί σε ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα του Ελληνορθόδοξου στοιχείου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το Φροντιστήριο Τραπεζούντος στεγάστηκε αρχικά σε μετόχι της Μονής Παναγίας Σουμελά και αργότερα στην ενορία του Αγίου Γεωργίου, στην οικία του Ηλία Κανδήλογλου, ο οποίος αποτελούσε ένας από τους διδασκάλους του από το 1778 έως το 1784. Από τις αρχές του 19^ου αιώνα, αυτό εγκαταστάθηκε στην ενορία του Αγίου Γρηγορίου, απέναντι από την Μητρόπολη, σε μετόχι της Μονής Περιστερεώτα. Το 1902 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες για την στέγασή του σε νέο τετραώροφο κτήριο, σύμφωνα με τα σχέδια του Τραπεζούντιου αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Κακουλίδη. (Πηγή: Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ο Ελληνισμός του Πόντου, Εκδόσεις Λειμών, Αθήναι 2021) ↩︎
2. Ο Φίλων Κτενίδης γεννήθηκε το 1889 και μεγάλωσε στη Κρώμνη. Το 1906 θα αποφοιτήσει με άριστα από το Φροντιστήριον Τραπεζούντος, και τα τρία επόμενα χρόνια θα εργαστεί ως λογιστής. Παράλληλα ξεκίνησε την ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία ως φιλολογικός συνεργάτης της εφημερίδας της Τραπεζούντας Εθνική Δράσις. Το 1910 έκδωσε ο ίδιος το δεκαπενθήμερο περιοδικό Επιθεώρησις που γνώρισε μεγάλη επιτυχία, αφού κυκλοφόρησε ακόμα και στη Ρωσία. Διωγμένος από τους Νεότουρκους, κατέφυγε στην Αθήνα και εγγράφηκε στην Ιατρική Σχολή. Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων διέκοψε τις σπουδές του και πήγε εθελοντής στα μέτωπα της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Μετά τη λήξη του πολέμου πήρε το πτυχίο της Ιατρικής και επέστρεψε στον Πόντο, όπου διώχθηκε από τους Τούρκους εξαιτίας της θητείας του στον ελληνικό στρατό. Κατέφυγε στα ελληνικά χωριά στο εσωτερικό της Τραπεζούντας προκειμένου να προσφέρει δωρεάν τις ιατρικές του υπηρεσίες. Τη περίοδο 1915-17, με τη ρωσική κατοχή της Τραπεζούντας υπηρέτησε ως διευθυντής του μεγαλύτερου ρωσικού στρατιωτικού νοσοκομείου στα Πλάτανα και Μετά την επανάσταση του 1917 αποστρατεύτηκε. Για ένα χρόνο διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου των Ποντίων στο Κρασνοντάρ της Ρωσίας. Ζήτησε να απαλλαγεί από τα καθήκοντά του για να μεταβεί στην Αθήνα προκειμένου να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση για το ζήτημα της ανεξαρτησίας του Πόντου. Απογοητευμένος για τη δυσάρεστη τροπή που πήρε αυτό το εθνικό θέμα, έφυγε για ιατρική ειδικότητα στο Παρίσι. Το 1920 διέκοψε πάλι τις σπουδές του και πήγε εθελοντής στο μικρασιατικό μέτωπο. Το 1938 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του μόνιμα στη Θεσσαλονίκη, όπου άσκησε το επάγγελμα της ιατρικής. Ο Φίλων Κτενίδης απεβίωσε στις 13 Ιουλίου 1963, σε ηλικία 74 ετών.
   (Πηγή: https://www.pontosnews.gr/496908/pontos/prosopikotites/ktenidis-filon/ | Φίλων Κτενίδης (1889-1963)) ↩︎
3. Ο Τοπάλ Οσμάν ήταν Τούρκος διοικητής της Κερασούντας, αγράμματος και κουτσός πρώην βαρκάρης. Αποτέλεσε έναν από τους αρχηγούς των ατάκτων τουρκικών σωμάτων  (Τσετών) και ήταν υπεύθυνος για την ολοσχερή εξόντωση πληθυσμού ολόκληρων χωριών. (Πηγή: https://petheol.gr/άρθρα-μελέτες/εκκλησία/εκκλησιαστική-ιστορία/246-γερμανός-καραβαγγέλης,-ο-παπαφλέσσας-της-λέσβου | Ομιλία Θεολόγου Υπ. Δρ. Θεολογίας Παναγιώτη Τσαγκάρη, Γερμανός Καραβαγγέλης, ο Παπαφλέσσας της Λέσβου) ↩︎
4. Στην αρχαιότητα, η Αμάσεια διετέλεσε πρώτη πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου, μέχρι το 183 π.Χ., οπότε η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στη Σινώπη. Μετά την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους, το 70 π.Χ., εντάχθηκε στην επαρχία Γαλατίας και αργότερα στην Καππαδοκία. Στη περίοδο της Ρωμανίας, η Αμάσεια συμπεριλαμβανόταν στο Θέμα Αρμενιακών. Το 1075 κατακτήθηκε από τους Τανισμάνιους εμίρηδες, που την έκαναν πρωτεύουσά τους. Το 1174 κατακτήθηκε από τους Σελτζούκους και το 1393 από τους Οθωμανούς. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Αμάσεια ήταν έδρα Μητρόπολης του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και το χριστιανικό στοιχείο της περιοχής αριθμούσε 155.000 κατοίκους σε 392 ενορίες. Πολλοί από τους χριστιανούς κατοίκους της περιοχής ήταν τουρκόφωνοι. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου και του ελληνοτουρκικού πολέμου που ακολούθησε, η Αμάσεια έγινε θέατρο φοβερών διωγμών κατά του αρμενικού και ποντιακού πληθυσμού. Πολλοί Αρμένιοι και Έλληνες απαγχονίστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, μεταξύ άλλων και στα “Δικαστήρια Ανεξαρτησίας”, που οργάνωσε το τουρκικό εθνικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ και κατάφερε τη μαζική θανάτωση εκπροσώπων του ποντιακού Ελληνισμού.  Στην πόλη σήμερα έχουν απομείνει οι παλιές ελληνικές γειτονιές, με σπίτια-φαντάσματα. Πολλά από αυτά βρίσκονται στις όχθες του Ίριδος ποταμού, που διασχίζει την Αμάσεια. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/w/Αμάσεια | Αμάσεια) ↩︎
5. Μεγάλη διοικητική περιφέρεια, κυρίως στην Οθωμανική Aυτοκρατορία. [τουρκ. vilâyet -ι < αραβ. wilāja `επαρχία΄] (Πηγή: https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=βιλαέτι) ↩︎
6. Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ο Ελληνισμός του Πόντου σ.σ.274-275 με παραπομπή στο  Ευρ. Γεωργανόπουλος, σ.σ.159-160. ↩︎
7. Ο Ίων Δραγούμης (1878 – 31 Ιουλίου 1920), ήταν μία από τις  σημαντικότερες προσωπικότητες της νεότερης Ελλάδας. Υπήρξε ήρωας των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων της εποχής του, πολιτικός, διανοούμενος, δημοτικιστής αλλά και συγγραφέας. Ο Καπετανίδης εδώ παρομοιάζεται με τον Ίωνα Δραγούμη, καθώς οι βίοι τους έμοιαζαν σε πολλά πράγματα, όπως στο γεγονός ότι υπήρξαν και οι δύο διανοούμενοι στην αγάπη για τη Πατρίδα, συμμετοχή σε Εθνικό Αγώνα, αλλά και στο ότι η ζωή τους έσβησε νωρίς με βίαιο τρόπο. (Πηγή: Ευαγγελία Κ. Λάππα, Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ της Πολύτεκνης Οικογένειας στον ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ – Βιογραφίες Πολυτέκνων Μακεδονομάχων, Εκδόσεις «Νάμα», Αθήνα 2022) ↩︎
8. Όποιος χάνει τον Χριστό, χάνει και την Ελληνική του συνείδηση. Γι’ αυτό και οι Μικρασιάτες είχαν σαν ευχή «να ζεις με το όνομά σου- το χριστιανικό και ελληνικό σου όνομα». ↩︎
9. Τη μάνα Ελλάδα. ↩︎
10. Απόσταγμα της αρνητικής θέσης και της πολιτικής του Ελευθέριου Βενιζέλου σχετικά με την απελευθέρωση του Πόντου και ένωση του με τη μάνα Ελλάδα. π.χ. ένας Ελληνικός Πόντος «… θα αποτελούσε περισπασμό για τις Ελληνικές κυβερνήσεις σε μακροχρόνια βάση» (Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=QO_u3qEfh7g | Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Η προσπάθεια για την ίδρυση ανεξαρτήτου Ποντιακού κράτους [Ανοιχτό Πανεπιστήμιο 18/05/2022]) ↩︎